tennis elbow là gì? Đây là một câu hỏi thường gặp đối với những người cảm thấy đau nhức dai dẳng ở khuỷu tay, đặc biệt sau các hoạt động lặp lại. Hội chứng này, còn được gọi là viêm gân khuỷu tay ngoài hoặc viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay, là tình trạng gây đau ở mặt ngoài khuỷu tay do tổn thương gân. Việc hiểu rõ về tennis elbow là gì không chỉ giúp nhận biết sớm mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả, tránh những biến chứng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng vận động của cánh tay. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, và các lựa chọn điều trị tiên tiến nhất cho hội chứng này.
Hội Chứng Tennis Elbow: Khái Niệm Và Cơ Chế Bệnh Sinh
Hội chứng Tennis Elbow, hay còn gọi là viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay (lateral epicondylitis), là một tình trạng đau thường gặp ở mặt ngoài khuỷu tay. Tình trạng này xảy ra do tổn thương các gân cơ duỗi cổ tay và ngón tay, đặc biệt là gân cơ duỗi cổ tay quay ngắn (extensor carpi radialis brevis – ECRB), nơi chúng bám vào lồi cầu ngoài xương cánh tay. Đây không phải là một bệnh viêm nhiễm cấp tính mà chủ yếu là một quá trình thoái hóa gân.
Định Nghĩa Và Đặc Điểm Giải Phẫu
tennis elbow là gì? Nó được định nghĩa là một hội chứng đau khuỷu tay ngoài, đặc trưng bởi sự đau và nhạy cảm khi chạm vào vùng lồi cầu ngoài. Các hoạt động đòi hỏi duỗi cổ tay và xoay cẳng tay sẽ làm tăng cường cơn đau. Về mặt giải phẫu, các gân cơ duỗi cổ tay và ngón tay bắt nguồn từ một điểm chung trên lồi cầu ngoài xương cánh tay.
Sự lặp lại các động tác duỗi cổ tay và xoay cẳng tay có thể gây ra những vi chấn thương tại điểm bám của các gân này. Theo thời gian, những vi chấn thương tích lũy dẫn đến sự thoái hóa của mô gân. Mô gân bị thoái hóa thường kém đàn hồi hơn và dễ bị tổn thương hơn, gây ra các triệu chứng đau đặc trưng của Tennis Elbow.
Cơ Chế Bệnh Sinh Và Sinh Lý Bệnh
Cơ chế bệnh sinh của hội chứng Tennis Elbow được cho là phức tạp, bao gồm sự kết hợp của các yếu tố cơ học và sinh học. Thay vì một quá trình viêm điển hình, nghiên cứu hiện đại cho thấy đây là một bệnh lý thoái hóa gân. Tình trạng này được gọi là “tendinosis” hơn là “tendinitis”. Các mô gân bị thoái hóa có thể có sự tăng sinh mạch máu nhỏ và dây thần kinh, góp phần vào cảm giác đau.
Sự mất cân bằng giữa khả năng chịu tải của gân và mức độ căng thẳng tác động lên gân là yếu tố then chốt. Khi gân phải chịu đựng một tải trọng quá mức lặp đi lặp lại mà không có đủ thời gian phục hồi, các sợi collagen trong gân sẽ bị tổn thương. Thay vì lành lại hoàn toàn, chúng có thể trải qua quá trình sửa chữa không hoàn chỉnh, dẫn đến hình thành mô sẹo và làm giảm chức năng của gân.
Hình ảnh minh họa vị trí viêm gân khuỷu tay ngoài, liên quan đến hội chứng tennis elbow là gì.
Nguyên Nhân Gây Ra Hội Chứng Tennis Elbow
Nguyên nhân chính gây ra hội chứng Tennis Elbow là sự lặp lại các cử động đòi hỏi lực mạnh ở cổ tay và cẳng tay, dẫn đến căng thẳng quá mức lên các gân cơ duỗi. Mặc dù tên gọi liên quan đến tennis, nhưng không chỉ vận động viên mới mắc phải tình trạng này. Nhiều yếu tố khác nhau có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh.
Sử Dụng Cơ Cánh Tay Ở Cường Độ Cao Và Lặp Lại
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Các hoạt động thể thao như tennis, cầu lông, golf, ném bóng, cử tạ đều có thể gây ra Tennis Elbow. Trong tennis, kỹ thuật đánh trái tay không đúng cách là một yếu tố nguy cơ đáng kể. Các nghề nghiệp đòi hỏi sử dụng tay và cẳng tay lặp đi lặp lại cũng rất dễ mắc phải.
Các công việc như thợ mộc, thợ sơn, đầu bếp, thợ sửa ống nước, họa sĩ, hoặc những người làm việc văn phòng sử dụng chuột máy tính liên tục. Những cử động nhỏ nhưng lặp lại trong thời gian dài có thể gây ra vi chấn thương tích lũy. Việc vặn, xoay, nâng hoặc cầm nắm đồ vật nặng thường xuyên cũng là những hoạt động nguy hiểm.
Cầu thủ tennis thực hiện cú đánh, minh họa nguyên nhân gây viêm gân khuỷu tay thường gặp ở người chơi thể thao.
Yếu Tố Kỹ Thuật Và Trang Bị Thể Thao
Kỹ thuật không đúng trong các môn thể thao là một nguyên nhân hàng đầu. Ví dụ, trong tennis, việc sử dụng vợt quá nặng, cán vợt quá lớn hoặc quá nhỏ, dây vợt quá căng, hoặc kỹ thuật đánh trái tay không chính xác sẽ làm tăng áp lực lên gân khuỷu tay. Thiếu khởi động kỹ càng trước khi vận động mạnh cũng là một yếu tố rủi ro.
Trang bị không phù hợp có thể làm trầm trọng thêm tình trạng này. Vợt quá cứng hoặc giày không có độ ma sát tốt có thể ảnh hưởng đến tư thế và kỹ thuật. Việc không được hướng dẫn bởi chuyên gia hoặc huấn luyện viên có kinh nghiệm cũng góp phần vào việc thực hiện các cử động sai lệch.
Yếu Tố Tuổi Tác Và Giới Tính
Hội chứng Tennis Elbow thường phổ biến ở những người trong độ tuổi từ 30 đến 50. Ở nhóm tuổi này, gân bắt đầu có dấu hiệu lão hóa và kém đàn hồi hơn. Khả năng phục hồi của gân cũng giảm sút, khiến chúng dễ bị tổn thương hơn. Mặc dù ảnh hưởng đến cả nam và nữ, một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc bệnh ở nam giới có thể cao hơn một chút do tính chất công việc hoặc các hoạt động thể thao.
Các Yếu Tố Nguy Cơ Khác
Ngoài các nguyên nhân trên, một số yếu tố khác cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc Tennis Elbow. Hút thuốc lá được biết là làm giảm lưu lượng máu đến gân, ảnh hưởng đến quá trình lành vết thương và làm suy yếu cấu trúc gân. Béo phì cũng có thể làm tăng nguy cơ do tăng gánh nặng lên khớp và mô mềm. Một số bệnh lý nền như tiểu đường cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của gân.
Các Triệu Chứng Thường Gặp Của Hội Chứng Tennis Elbow
Việc nhận biết sớm các triệu chứng của hội chứng Tennis Elbow là rất quan trọng để có thể can thiệp kịp thời. Triệu chứng thường phát triển từ từ và có thể trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian nếu không được điều trị.
Đau Và Viêm Ở Khuỷu Tay Ngoài
Dấu hiệu đặc trưng nhất của Tennis Elbow là cảm giác đau và nhạy cảm ở vùng lồi cầu ngoài của khuỷu tay. Cơn đau có thể lan xuống cẳng tay và đôi khi đến cổ tay. Ban đầu, cơn đau có thể chỉ xuất hiện khi thực hiện các hoạt động cụ thể. Ví dụ như khi cầm vợt, nâng vật nặng, hoặc vặn xoắn cẳng tay.
Theo thời gian, cơn đau có thể trở nên dai dẳng hơn và xuất hiện ngay cả khi nghỉ ngơi. Cảm giác đau thường trở nên tồi tệ hơn vào buổi sáng hoặc sau khi vận động mạnh. Đau khi chạm vào vùng lồi cầu ngoài là một dấu hiệu phổ biến. Đôi khi có thể kèm theo cảm giác nóng rát hoặc tê bì.
Khó Khăn Trong Các Hoạt Động Hàng Ngày
Khi tình trạng bệnh tiến triển, người bệnh có thể gặp khó khăn đáng kể trong việc thực hiện các hoạt động hàng ngày. Cụ thể, các động tác như cầm nắm đồ vật (ly nước, điện thoại), vặn khóa cửa, bắt tay, nâng đồ vật, hoặc đánh máy tính đều có thể gây đau. Ngay cả những hành động đơn giản như chải tóc hoặc đánh răng cũng có thể trở nên khó khăn.
Sự yếu kém trong sức cầm nắm là một triệu chứng phổ biến khác. Người bệnh có thể cảm thấy lực tay yếu đi rõ rệt, đặc biệt khi cố gắng nắm chặt hoặc nhấc đồ vật. Cứng khớp khuỷu tay, đặc biệt vào buổi sáng, cũng có thể xảy ra. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và khả năng làm việc của người bệnh.
Chẩn Đoán Hội Chứng Tennis Elbow
Chẩn đoán hội chứng Tennis Elbow thường dựa vào thăm khám lâm sàng và tiền sử bệnh. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu các xét nghiệm hình ảnh để loại trừ các tình trạng khác hoặc đánh giá mức độ tổn thương.
Thăm Khám Lâm Sàng Và Tiền Sử Bệnh
Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, thời điểm bắt đầu, các hoạt động gây đau và lịch sử chấn thương. Sau đó, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám vật lý. Bác sĩ sẽ kiểm tra vùng khuỷu tay, cẳng tay và cổ tay, tìm kiếm điểm đau cụ thể ở lồi cầu ngoài. Các nghiệm pháp đặc biệt cũng được thực hiện để xác định mức độ tổn thương gân.
Một số nghiệm pháp phổ biến bao gồm nghiệm pháp Cozen’s (bệnh nhân nắm chặt tay, duỗi cổ tay và cẳng tay, sau đó bác sĩ cố gắng gập cổ tay bệnh nhân xuống trong khi bệnh nhân kháng lại), nghiệm pháp Mill’s (gập cổ tay và xoay cẳng tay vào trong), và nghiệm pháp Maudsley’s (chống lại lực duỗi ngón giữa). Cảm giác đau tăng lên trong các nghiệm pháp này thường xác nhận chẩn đoán.
Chẩn Đoán Hình Ảnh
Trong hầu hết các trường hợp, chẩn đoán hình ảnh không cần thiết để xác định Tennis Elbow. Tuy nhiên, nếu triệu chứng không cải thiện với điều trị bảo tồn hoặc có nghi ngờ về các bệnh lý khác, bác sĩ có thể yêu cầu:
- X-quang: Thường không thấy bất thường ở gân, nhưng có thể giúp loại trừ các vấn đề về xương khớp như viêm khớp hoặc gãy xương.
- Siêu âm: Có thể cho thấy các dấu hiệu của thoái hóa gân, dày gân, rách gân một phần, hoặc tăng sinh mạch máu trong gân. Siêu âm là một công cụ chẩn đoán không xâm lấn và tương đối rẻ tiền.
- Cộng hưởng từ (MRI): Được sử dụng trong các trường hợp phức tạp hơn, nghi ngờ rách gân hoàn toàn hoặc các bệnh lý khác như kẹt dây thần kinh. MRI cung cấp hình ảnh chi tiết về mô mềm, giúp đánh giá chính xác mức độ tổn thương.
Chẩn Đoán Phân Biệt
Điều quan trọng là phải phân biệt Tennis Elbow với các tình trạng khác có triệu chứng tương tự, như:
- Viêm gân khuỷu tay trong (Golfer’s Elbow): Đau ở mặt trong khuỷu tay.
- Hội chứng kẹt dây thần kinh quay: Có thể gây đau tương tự nhưng kèm theo tê bì hoặc yếu cơ.
- Viêm khớp khuỷu tay: Thường kèm theo sưng, nóng, đỏ và hạn chế vận động rõ rệt hơn.
- Chèn ép rễ thần kinh cổ: Đau lan từ cổ xuống cánh tay và khuỷu tay.
Cách Chữa Hội Chứng Tennis Elbow Hiệu Quả Nhất
Việc điều trị hội chứng Tennis Elbow cần được cá nhân hóa tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ của bệnh và đáp ứng của từng bệnh nhân. Hầu hết các trường hợp có thể được điều trị thành công bằng các phương pháp không phẫu thuật.
Cách Điều Trị Hội Chứng Tennis Elbow Không Cần Phẫu Thuật
Các phương pháp điều trị không phẫu thuật là lựa chọn hàng đầu và thường mang lại kết quả tốt.
1. Nghỉ Ngơi Và Hạn Chế Vận Động Mạnh
Đây là bước cơ bản và quan trọng nhất. Người bệnh cần tránh các hoạt động gây đau. Đặc biệt là các cử động lặp lại gây căng thẳng cho gân. Đeo nẹp khuỷu tay (elbow brace) hoặc băng quấn epicondylitis có thể giúp giảm căng thẳng lên gân. Việc này bằng cách phân tán lực nén và hỗ trợ cơ.
2. Thuốc Giảm Đau Và Kháng Viêm
Bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc giảm đau không kê đơn như Paracetamol hoặc thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) như Ibuprofen, Naproxen để giảm đau và sưng. Thuốc này có thể dùng dạng uống hoặc dạng kem bôi ngoài da. Tuy nhiên, việc sử dụng NSAIDs cần thận trọng. Đặc biệt là với những người có tiền sử bệnh dạ dày hoặc các vấn đề về thận.
3. Vật Lý Trị Liệu
Vật lý trị liệu đóng vai trò then chốt trong phục hồi chức năng và ngăn ngừa tái phát. Các bài tập bao gồm:
- Kéo giãn (Stretching): Giúp cải thiện sự linh hoạt của cơ và gân. Các bài tập kéo giãn cơ duỗi cổ tay và ngón tay cần được thực hiện nhẹ nhàng và thường xuyên.
- Tăng cường sức mạnh (Strengthening): Tập trung vào các bài tập tăng cường sức mạnh cho cơ cẳng tay, đặc biệt là các bài tập co cơ lệch tâm (eccentric exercises). Ví dụ, nâng tạ nhẹ bằng cổ tay và hạ xuống từ từ.
- Các phương pháp vật lý khác: Sử dụng liệu pháp nhiệt (chườm ấm/lạnh), siêu âm, điện xung (TENS) để giảm đau và thúc đẩy quá trình lành thương. Chuyên gia vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn cụ thể và điều chỉnh bài tập phù hợp.
4. Tiêm Thuốc
Khi các phương pháp trên không hiệu quả, tiêm thuốc có thể được xem xét:
- Tiêm Corticosteroid: Tiêm trực tiếp vào vùng gân bị tổn thương để giảm viêm và đau nhanh chóng. Tuy nhiên, hiệu quả thường chỉ tạm thời. Việc tiêm lặp lại có thể gây suy yếu gân hoặc các tác dụng phụ khác.
- Tiêm Huyết Tương Giàu Tiểu Cầu (PRP): Phương pháp này sử dụng huyết tương của chính bệnh nhân, chứa các yếu tố tăng trưởng, để thúc đẩy quá trình lành gân. PRP được xem là một lựa chọn tiềm năng với ít tác dụng phụ hơn so với corticosteroid.
- Tiêm Botulinum Toxin (Botox): Một số nghiên cứu cho thấy tiêm Botox có thể giúp giảm đau bằng cách làm yếu tạm thời các cơ gây căng thẳng cho gân.
5. Liệu Pháp Sóng Xung Kích Ngoài Cơ Thể (ESWT)
Liệu pháp này sử dụng sóng âm cường độ cao để kích thích quá trình lành vết thương và tái tạo mô gân. ESWT là một lựa chọn không xâm lấn, thường được cân nhắc khi các phương pháp điều trị khác không mang lại kết quả mong muốn.
Cách Điều Trị Hội Chứng Tennis Elbow Bằng Phẫu Thuật
Phẫu thuật là lựa chọn cuối cùng, chỉ dành cho những trường hợp nặng mà các phương pháp điều trị không phẫu thuật đã thất bại sau 6-12 tháng.
1. Chỉ Định Phẫu Thuật
Phẫu thuật được chỉ định khi:
- Người bệnh chịu đựng cơn đau dai dẳng và nghiêm trọng.
- Các triệu chứng không cải thiện đáng kể sau khi đã thử tất cả các phương pháp điều trị bảo tồn.
- Có bằng chứng về tổn thương gân nghiêm trọng (ví dụ: rách gân một phần đáng kể) qua các xét nghiệm hình ảnh.
2. Các Loại Phẫu Thuật
Có hai phương pháp phẫu thuật chính:
- Phẫu thuật mở: Bác sĩ rạch một đường nhỏ ở mặt ngoài khuỷu tay để tiếp cận gân bị tổn thương. Sau đó, mô gân thoái hóa sẽ được cắt bỏ. Có thể kết hợp với việc tái gắn gân nếu cần.
- Phẫu thuật nội soi: Phương pháp ít xâm lấn hơn. Bác sĩ sử dụng một vài vết rạch nhỏ để đưa ống nội soi và các dụng cụ phẫu thuật vào. Mô gân bị tổn thương được loại bỏ hoặc sửa chữa dưới sự quan sát qua màn hình. Phẫu thuật nội soi thường có thời gian phục hồi nhanh hơn. Đặc biệt là ít đau sau mổ và vết sẹo nhỏ hơn.
3. Chăm Sóc Sau Phẫu Thuật Và Phục Hồi Chức Năng
Sau phẫu thuật, bệnh nhân sẽ được băng bó và có thể cần đeo nẹp để cố định khuỷu tay trong vài tuần. Chương trình vật lý trị liệu phục hồi chức năng là bắt buộc để khôi phục sức mạnh và phạm vi chuyển động của khớp. Quá trình này có thể kéo dài vài tháng.
Phòng Ngừa Hội Chứng Tennis Elbow
Phòng ngừa hội chứng Tennis Elbow là cách tốt nhất để tránh những đau đớn và hạn chế vận động. Việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng. Nhất là đối với những người có nguy cơ cao.
1. Kỹ Thuật Đúng Và Trang Bị Phù Hợp
- Trong thể thao: Đảm bảo sử dụng kỹ thuật đúng khi chơi tennis, cầu lông, golf hoặc các môn thể thao khác. Tìm kiếm sự hướng dẫn từ huấn luyện viên chuyên nghiệp để chỉnh sửa kỹ thuật.
- Kiểm tra trang bị: Sử dụng vợt có kích thước cán phù hợp, trọng lượng và độ căng dây vợt thích hợp. Đối với các công việc đòi hỏi cầm nắm, sử dụng công cụ có thiết kế ergonomic. Điều này giúp giảm áp lực lên cẳng tay.
2. Khởi Động Và Kéo Giãn Đúng Cách
Luôn dành thời gian khởi động kỹ lưỡng trước khi tham gia các hoạt động thể thao hoặc công việc đòi hỏi vận động tay nhiều. Các bài tập khởi động giúp làm ấm cơ và gân, tăng cường lưu lượng máu. Sau đó, thực hiện các bài tập kéo giãn nhẹ nhàng cho cẳng tay và cổ tay để tăng độ linh hoạt.
3. Tăng Cường Sức Mạnh Và Độ Dẻo Dai
Thực hiện các bài tập tăng cường sức mạnh cho cơ cẳng tay, vai và lưng trên. Điều này giúp ổn định khớp vai và khuỷu tay, phân tán lực hiệu quả hơn. Các bài tập kéo giãn thường xuyên giúp duy trì độ dẻo dai của gân và cơ. Đặc biệt giúp giảm nguy cơ chấn thương.
4. Thay Đổi Hoạt Động Và Nghỉ Ngơi Hợp Lý
- Nghỉ giải lao: Nếu công việc hoặc sở thích yêu cầu các cử động lặp lại, hãy thường xuyên nghỉ giải lao ngắn. Sau đó, thực hiện các động tác kéo giãn nhẹ nhàng trong những lần nghỉ này.
- Đa dạng hóa hoạt động: Cố gắng luân phiên các hoạt động khác nhau để không gây căng thẳng quá mức cho cùng một nhóm cơ và gân.
- Ergonomics tại nơi làm việc: Điều chỉnh bàn ghế, vị trí màn hình, và cách cầm chuột máy tính để đảm bảo tư thế làm việc tối ưu. Việc này giúp giảm thiểu căng thẳng không cần thiết lên cổ tay và khuỷu tay.
Kết Luận
Hiểu rõ tennis elbow là gì, bao gồm các nguyên nhân tiềm ẩn, triệu chứng nhận biết sớm và các phương pháp điều trị đa dạng, là chìa khóa để quản lý hiệu quả hội chứng này. Từ các phương pháp bảo tồn như nghỉ ngơi, vật lý trị liệu, đến các can thiệp tiên tiến hơn như tiêm huyết tương giàu tiểu cầu hay phẫu thuật, mục tiêu cuối cùng là giảm đau và khôi phục chức năng tay. Việc phòng ngừa thông qua kỹ thuật đúng, khởi động cẩn thận và điều chỉnh lối sống đóng vai trò tối quan trọng, giúp những người yêu thể thao và lao động chân tay duy trì sức khỏe bền vững.